1. Txanda dinastikoaren gainbehera (1898-1917)

Erreformismo kontserbadorea

Alfontso XIII.a tronuan jarri zen. 1902an, adin nagusitasuna lortzen du-eta. Jarraitzen zen ustelkeria.

Lehen hamarkadan kontserbadoreak agintean zeuden. Silvela-Polavieja eta Antonio Maura kontserbadoreak.

Sistematik ustelkeriak amaitzeko, erreforma moderatzaile batzuek proposatu ziren

·         Ogasun sistema bat

·         Finantzak

·         Tokiko administrazioa

·         Hauteskundeen legea

Erreforma apalak ziren. Txandaketa-sistema jarraitu zen. Bi alderdi politiko handi horiek indarra hartu zuten. Herritarren artean boza hartu. Nortzuek?

·         Errepublikazaleak. Bigarren errepublika nahi zutenak. Kanpoan ere gertatzen zenez, Espainian ere egon daitezela.

·         Nazionalistak. (lurralde maian) indar handia izan zuten Euskadi eta Katalunia. Gehiengo absolutua

·         Sozialistak. (estatu mailan) 1910. Urteko hauteskundeetan parte hartu eta eserleku bat sortu zuten. Pablo Iglesias. Indar politikoa. Sindikatu bat sortu zuten: UGT.

·         Anarkistak. Ezkertiarrak, muturrekoak, agintea ez dutenak onartzen. Politikan ezin zuten hartu. Indar politikoa izan ezik, beste indar guztiak zeuzkaten. Pisu handia hartzen dute. Indar sindikala: CNT.

Zorigaiztoko astea

1909an gertatu zen.

Bortzako errekrutatzeak egiten ziren.Kataluniari tokatzen zitzaion Bartzelonak neurri horren kontra joan eta agindu horren kontra agertu zen. Portua itxi eta kaleak hartu zituzten.

Erregeak eta Maurak haien kontra indarkeria erabili. Armada eraman eta menderatu. Haren artean buruzagiak Ferrer i Guardia errepresioa egin.

Matxinada aste batez luzatu egin zen.

Presidenteak eta Erregeak leku guztietatik kritikak hartu zituzten. Adibidez: Vatikanotik Aita Santuaren kritika.

Maurak dimisioa eskaini zuen.

Liberalei utzi zion gobernua. Liberalak poterean sartzen dira.

Erreformismo liberala

19010an kokatuta.

Jesus Canakejasek hatzen du poterea beregain. Liberala da. Hauek saiatuko dira benetako erreforma bat egiten.

Garai artean  Elizak aginte handia zuen. Irakaskuntza, adibidez. Orduan, liberalistek irakaskuntza bultzatu zuen lehenago bakarrik eliza egiten zuen-eta. Irakaskuntza publikoa sendotu zuen.

Baina, anarkista batek, hura erailtzen du.

Hala ere, Espainian, deszentralizazioa ematen da. Kataluniari kantonamendua ematen diote.

Hura hil ostean, ezegonkortasun aldi bat gertatzen da. Kontserbadoreak berriro poterean sartzen dira.

1917ko krisia

1917an mundu gerra. Espainiak nahiz eta Lehenengo Mundu Gerran parte ez hartu, ondorioak erakartzen dira.

·         Krisialdi ekonomiko sakonago batean sarzen da

·         Kaleetan talde paramilitar batzuk sortzen dira. Talde paramilitar horiek, ugaltzen dira.

·         Egoera ekonomikoa txarrerago doa.

Oposizioak gobernuari dimisioa eskatzen diote. Eduardo Dato (kontserbadorea) presidente bihurtzen da. Hau guztia errege berapean. Orain kritikak erregearenera doaz (Alfontso XIII.ari).

Altzamenduak egiten dituzte haren kontra:

·         CNT eta UGT-ren ekintza bortitzak. Greba orokor bat. Guztia gelditzen dute. Greba orokor iraultzailea da. Agintea eskuratzeko nahia dute.

·         Defentsa juntak

Krisia isla baino ez zen. Gobernuak iondarkeria erabiliz bertan behera usten du. Orain aurrera gertatzen den guztia ezingo du amaitu.

Hemendik gutxira estatu kolpe bat hartzen du eta erregeak defenditu zuen  Primo de Rivera. Honek amaitu zuenean Antoniorengana bideratu eta horrek, abdikatu.

Bigarren errepublika bat gero gertatuko da. Irtenbidea ez zela hona pentsatuz. Estatu kolpe bat eman, gerra zibili bat egin eta Franko diktadorea bihurtu 40 urtez.