Erreformismo kontserbadorea
Alfontso XIII.a tronuan jarri
zen. 1902an, adin nagusitasuna lortzen du-eta. Jarraitzen zen ustelkeria.
Lehen hamarkadan kontserbadoreak
agintean zeuden. Silvela-Polavieja eta Antonio Maura kontserbadoreak.
Sistematik ustelkeriak
amaitzeko, erreforma moderatzaile batzuek proposatu ziren
·
Ogasun
sistema bat
·
Finantzak
·
Tokiko
administrazioa
·
Hauteskundeen
legea
Erreforma apalak ziren.
Txandaketa-sistema jarraitu zen. Bi alderdi politiko handi horiek indarra hartu
zuten. Herritarren artean boza hartu. Nortzuek?
·
Errepublikazaleak. Bigarren errepublika nahi zutenak.
Kanpoan ere gertatzen zenez, Espainian ere egon daitezela.
·
Nazionalistak.
(lurralde maian) indar
handia izan zuten Euskadi eta Katalunia. Gehiengo absolutua
·
Sozialistak. (estatu mailan) 1910. Urteko
hauteskundeetan parte hartu eta eserleku bat sortu zuten. Pablo Iglesias. Indar
politikoa. Sindikatu bat sortu zuten: UGT.
·
Anarkistak. Ezkertiarrak, muturrekoak, agintea ez
dutenak onartzen. Politikan ezin zuten hartu. Indar politikoa izan ezik, beste
indar guztiak zeuzkaten. Pisu handia hartzen dute. Indar sindikala: CNT.
Zorigaiztoko astea
1909an gertatu zen.
Bortzako errekrutatzeak
egiten ziren.Kataluniari tokatzen zitzaion Bartzelonak neurri horren kontra
joan eta agindu horren kontra agertu zen. Portua itxi eta kaleak hartu
zituzten.
Erregeak eta Maurak haien
kontra indarkeria erabili. Armada eraman eta menderatu. Haren artean buruzagiak
Ferrer i Guardia errepresioa egin.
Matxinada aste batez luzatu
egin zen.
Presidenteak eta Erregeak
leku guztietatik kritikak hartu zituzten. Adibidez: Vatikanotik Aita Santuaren
kritika.
Maurak dimisioa eskaini
zuen.
Liberalei utzi zion
gobernua. Liberalak poterean sartzen dira.
Erreformismo liberala
19010an kokatuta.
Jesus Canakejasek hatzen du
poterea beregain. Liberala da. Hauek saiatuko dira benetako erreforma bat
egiten.
Garai artean Elizak aginte handia zuen. Irakaskuntza,
adibidez. Orduan, liberalistek irakaskuntza bultzatu zuen lehenago bakarrik
eliza egiten zuen-eta. Irakaskuntza publikoa sendotu zuen.
Baina, anarkista batek,
hura erailtzen du.
Hala ere, Espainian,
deszentralizazioa ematen da. Kataluniari kantonamendua ematen diote.
Hura hil ostean,
ezegonkortasun aldi bat gertatzen da. Kontserbadoreak berriro poterean sartzen
dira.
1917ko krisia
1917an
mundu gerra. Espainiak nahiz eta Lehenengo Mundu Gerran parte ez hartu,
ondorioak erakartzen dira.
·
Krisialdi
ekonomiko sakonago batean sarzen da
·
Kaleetan
talde paramilitar batzuk sortzen dira. Talde paramilitar horiek, ugaltzen dira.
·
Egoera
ekonomikoa txarrerago doa.
Oposizioak
gobernuari dimisioa eskatzen diote. Eduardo Dato (kontserbadorea) presidente
bihurtzen da. Hau guztia errege berapean. Orain kritikak erregearenera doaz
(Alfontso XIII.ari).
Altzamenduak
egiten dituzte haren kontra:
·
CNT
eta UGT-ren ekintza bortitzak. Greba orokor bat. Guztia gelditzen dute. Greba
orokor iraultzailea da. Agintea eskuratzeko nahia dute.
·
Defentsa
juntak
Krisia
isla baino ez zen. Gobernuak iondarkeria erabiliz bertan behera usten du. Orain
aurrera gertatzen den guztia ezingo du amaitu.
Hemendik
gutxira estatu kolpe bat hartzen du eta erregeak defenditu zuen Primo de Rivera. Honek amaitu zuenean
Antoniorengana bideratu eta horrek, abdikatu.
Bigarren
errepublika bat gero gertatuko da. Irtenbidea ez zela hona pentsatuz. Estatu
kolpe bat eman, gerra zibili bat egin eta Franko diktadorea bihurtu 40 urtez.
